Her tekne sahibi için en korkulan olay motorun susması veya marşa bastığında çalışmamasıdır. Böyle bir olay karşısında öncelikle panik yapmayın. Ele alınması gereken ilk husus motor çalışmama durumunda hangi konum ve yerde olduğunuzdur. Önceliğimiz can ve mal güvenliği olduğundan ilk olarak teknemizi ve kendimizi güvenliğe almalıyız.
Motorunuz sustuysa öncelikle kendinizi ve teknenizi emniyete alın. Motorunuzun her zaman bu tehlikeyi yaşayabileceğini bilerek kayalık ve burunlardan emniyetli bir mesafeden geçin.
Sorunla karşılaşma şansınızı en aza indirmek için motorunuza en az yılda bir kez ya da 200 saatte bir periyodik bakım yaptırın. Her yola çıkıştan önce motorun yağını ve suyunu kontrol edin.
Yolda giderken motor alarm vermeden sustu ne yapmalıyım?
Her deniz aracında ikincil bir sevk sistemi vardır, olmalıdır. Yelkenli teknelerde yelken bu acil soruna cevap verir. Çift motorlu motor yatlarda ikinci motorla yola devam edilebilir. Tek motorlu teknelerde mümkünse kıç tarafa iner kalkar bir aparat ile kıçtan takma motor akuple edilmesi iyi bir çözümdür.
Yolda giderken motorunuz sustuysa (yaygın olan dizel motor olduğunu düşünerek) ilk akla gelen şey susma öncesi herhangi bir alarm sesi ya da uyarısı sonrası mı sustu, yoksa normal seyir esnasında biraz teklemeden sonra mı sustu.
Standart dizel motorlar ateşleme ile çalışmadığı için yolda giderken elektrik arızası nedeniyle susmaz. Eğer bir alarm sesini ya da ışığını takiben susmadıysa sorun büyük ihtimalle yakıt sistemindedir.
1). Yakıtınız bitti. ‘’Ama depo göstergem çeyrek depo gösteriyor’’. Yakıt göstergeleri çoklukla sadece referans bilgi verir %100 doğru değildir, mazot sistemi tankın dibinde kalan 2-3 cm’lik mesafedeki mazotu çekmez göstergeniz bu mazotu var olarak gösterebilir. Her yola çıkmadan önce yakıtınızın yeterli olduğundan emin olun. Deponuzu özellikle kış aylarında tam dolu bırakın. Teknenizde daima en az 3-4 saat yetebilecek yedek mazot bulundurun. Önce sorunun bu olmadığından emin olmak için yedek mazotunuzu tanka doldurun.
2). Yakıt filtreniz kir ya da su ile şişmiş durumda. Yakıt filtrenizi ve öncelikle şase filtrenizi (Separ) değiştirin. Birikmiş kirli mazot ya da su varsa Separ filtrenin alt musluğundan boşaltın. (Altına bir şişe ya da tas koyun)
Örnek Separ ve cav şase filtreleri. Bu filtre motorun üzerinde değildir. Tanktan motora gelen mazot hortumu üzerinde makine dairesinde duvara bağlıdır. Üstteki kapağı sökerek içindeki kâğıt filtreyi değiştirin. Sökerken contalara dikkat ederek söktüğünüz şekilde kapağı sağlamca geri bağlayın.
3). Yakıt tankının emiş borusunun ucunda (tankın içinde) metal kaba bir süzgeç vardır. Bu süzgeç kaba kir ya da bakteriyle tıkanmış durumda olabilir. Bu durumda genellikle bir süre bekledikten sonra motor çalışır sonra tekrar tekleyerek susar. Separ filtrenin depo tarafına giden hortumunu söküp kuvvetlice üfleyin tanktan hava kabarcığı sesi gelene kadar devam edin. Bu yöntem sizi limana kadar götürür. Limanda yakıt tankınızı temizletin.
4). Bu işlemleri tamamladığınızda motora giden yakıt sistemini boşaltmış olacaksınız. Motorunuz hava yaptığı için çalışmayacaktır. Bunun için enjektör borularından birini gevşetin buradan mazot gelmeye başlayana kadar marşa basın. Mazot gelince rekoru tekrar sıkın ve motorunuzu çalıştırın.
Motor havası alırken alttaki anahtar enjektörün oynamaması için sabit tutulmalı üst anahtarla çevirerek enjektör rekoru gevşetilmelidir. Tamamen sökmenize gerek yok mazot gelene kadar hava çıkabilsin yeter. Söktüğünüz rekorun altına bir bez ya da kâğıt havlu sararsanız mazot tekneye akmaz.
Yolda giderken alarm düdüğü çaldı ya da ışığı yandı sonra motor sustu ne yapayım?
Büyük ihtimalle sorununuz yakıt bitmesi ya da filtre tıkanması değil.
Motorunuzu tekrar çalıştırmaya çalışmayın ağır hasara neden olabilirsiniz. Derinlik müsaitse çapa atıp teknenizi güvenliğe alın. Değilse çapa atabileceğiniz bir yere ulaşmak için ikinci sevk sistemiyle gitmeye çalışın. En kötü halde çapanızı salın karaya oturmamaya çalışın. Sorunun çözümü zaman alacaktır.
1). Motor susmadan önce hangi alarm çalıştı? Eğer yakıt sisteminde su var alarmı değilse büyük ihtimalle hararet sorunu yaşıyorsunuz. Pek çok sebebi olabilir, burada sadece kendi halledebileceğiniz sorunları anlatacağız. Bu durumda motor sıcak olduğundan radyatör kapağını açmaya çalışmayın sıcak su buharı yanmalara neden olabilir. Suyu kontrol etmeden önce en az yarım saat, 45 dakika bekleyin. Bu esnada yağınız tamam mı kontrol edin. Yağınız dolu ise bekleyip suyunuzu kontrol edin. Bunun için büyük bir bez parçası, havlu gibi bir şeyle tutarak radyatör kapağına yüzünüzü yaklaştırmadan açın. Motor hala sıcak olduğundan kesinlikle su ilave etmeyin, sıcak motora koyacağınız soğuk su motor bloğunda çatlamaya neden olur. Ağır hasar verir. Motor elle dokunulacak ısıya gelene kadar bekleyip sonra su ekleyin bu süre en az 1,5- 2 saat gibi ya da daha uzun olabilir.
2). Yağınız ve suyunuz tamamsa soğutma sisteminde sorun yaşıyor olabilirsiniz. Orta boy dizel motorlarda iki tane soğutma suyu devresi vardır. Biri motor bloğunda dolaşan tatlı su (antifrizli su, radyatör suyu) diğeri ise bu tatlı suyu bir ısı eşanjörüyle soğutan deniz suyudur. Bu deniz suyu bir pompa ile (Jabsco) denizden çekilir motor suyunu ve şanzıman yağını birer eşanjör vasıtasıyla soğutur, egzoz borusuyla egzozu da soğutarak denize dökülür. Seyir esnasında daima kulağımız egzozdan su geliyor mu sesini takip etmelidir. Eğer egzozdan su gelmiyorsa muhtemelen Jabsco pompanın impelleri bozulmuştur, ya da bu pompa kayışlıysa kayış kopmuş ya da sıyırıyor olabilir. Impeller kapağını açıp bakın impellerin kanatları kopmuşsa impelleri değiştirin. Kopan parçalar ısı eşanjörüne giderek tıkanmaya neden olur. İlk fırsatta eşanjörden bu parçaları çıkartın, çıkarttırın.
Örnek Jabsco deniz suyu pompası. Görülen 6 cıvata sökülerek impeller görülür.
Örnek: İyi durumda impeller / Kötü durumda impeller
Sorununuz bunlardan biriyse ve halledebildiyseniz en fazla 2-3 kere marş basın, motor çalışırsa fazla devir vermeden bir limana ulaşın motorunuz hararet görmüş olduğundan en fazla yarım yol kullanın; motor çalışmıyorsa daha fazla marşa basıp aküyü bitirmeyin, sorun kendi halledebileceğiniz boyutta değildir. Bir teknik servis çağırın.
Koydayım buraya kadar motorla geldim. Biraz vakit geçti marşa bastım motor çalışmıyor. Sorun nedir?
1). Mors kolunuz (gaz kolunuz) elektronikse motorun boşta olup olmadığını kontrol edin boşta değilse motoru çalıştıramazsınız.
2). Öncelikle marş akünüzde sorun olduğu düşünülür. Akü göstergenizin 12-13 volt göstermesi marş basmaya yetmeyebilir yeterli gücü (amper) sağlamıyor olabilir. Limandayken karadan şarj alıyordunuz. Muhtemelen şarj dinamonuz yol boyu aküye şarj vermedi biraz bekleyince akü boşaldı. Kutup başlarınızın sıkı olup olmadığını kontrol edin. Both şalteriniz varsa both konumuna getirin. Eğer koydayken both konumunda unuttuysanız motor akünüz servis aküsü gibi kullanılıp bitmiş olabilir tüm sarfiyatları kapatıp en az yarım saat kadar bekleyin. Akünüz bitmiş olduğundan sadece 1-2 kere marş verme şansınız olacak. Both şalteriniz yoksa teknenizde mutlaka bulunması gereken takviye kablosuyla servis aküsünün (+) ucunu motor aküsünün(+) ucuna bağlayın. (-) Kutuplar zaten birbirine bağlıdır (-) kutupları bağlamaya çalışmayın. Marşa basmayı deneyin. Motorunuz çalışırsa limana vardığınızda akülerinizi kontrol ettirin motor akünüzü yenileyin. Marş motorunuz ve şarj dinamonuzu servis yaptırın.
3). Marş motorum motoru çeviriyor ama motor çalışmıyor: Motoru stop ettiğinizde stop selenoidiniz takılı kaldı. Stopunuz telli ya da ipliyse çekili kalıp kalmadığını kontrol edin. Stopunuz düğmeli ise pompa tarafında stop düğmesine bastığınızda hareket etmeye çalışan bir elektrikli parça vardır. Onu elle hareket ettirerek stop durumundan çıkarın marşa basın. Limana vardığınızda stop selenoidinizi kontrol ettirin.
Örnek stop selenoidi.
Kendi halledebileceğiz motor susması sorunları bunlardır. Motorunuz bu işlemleri yaptığınızda çalışmıyorsa çok sayıda marş basarak akünüzü bitirmeyin. Havasını aldığınız halde dizel motor 2-3 seferde çalışmıyorsa daha fazla marş basarak çalıştıramazsınız. Teknenizi emniyete alıp bir teknik servise ulaşın. Arızasız seyirler dilerim.
Hazırlayan; Atilla Oktürk ( Gemi İnş. ve Mak. Müh. )